چو مور

دال-دالی گئدیب، دنگه سینی ساخلامادیقدا ایکی الینی یانا قویاراق یئره دوشدو. بیلکلری قاتلانیب دئیه سن کؤکدن چیخمالی. دیلی دیشلرین آراسیندا کسیلدی. اوزونده دئیه سن اوت قالاغی قورولوب، سینه سینه دک آلاولانیردی. دونیا باشینا دولانیب گؤزلری قارالیردی. نئیله میشدی، بئله دویولمه لیدی.  

 موعللیم یئنه یومولدو اوستونه؛ منی اله سالیرسان! دده وی یاندیراجاغام. هله تورکو دانیشماغی بس دئییل بیر ده منی اله سالیر. سیزدن آدام اولان چیخماز.  

 اوشاغین گؤزلری دولموشدو. بوغازینی دا هیس کسیردی. هان-هانی دی پاتلاسین. چوخ ایستیردی باغیریب آغلایا آنجاق اؤزونو ساخلادی. آغا سیزین سوروشدوغونوزا جاواب وئردیم. سیز سوروشدوز چومور نه دی من ده دئدیم، اوندا نه وار کی منی دویورسن؟!   

 بیر داها تپیک اوشاغی یئره سره له دی. اوشاق یئریندن دوروب قاپینی آچیب تو دابانا ائشیـیه قاچدی. حاصار قاپیسیندا دایانیب، الینه بیر داش آلیب شوشه یه. کؤپک ددن، نکیوارین دی. ایسته مز درس اؤیره نم. 

اوشاق اؤز-اؤزونه بو گونه قویدوغو شئعری اوخویوردو: 

مزن بر سرناتوان دست زور   که روزی در افتی به پایش چو مور

کندیمیزه گیریش

    داغین دؤشۆ چیراغ­لارین ایشغێلا آلا سارییا چالیردی.  ماشین­لارینین ایشیغی 10 مئتیر قارشینی گؤرستمه­یه ایمکان وئریردی. یولون قیراغیندا هردن بیر-ایکی قلمه آغاجی، گؤزه دَییردی. اوزاق­لاردا ایده آغاجلاری دا گؤزه دَیـیردی. ماشینی ایلان کیمی بورولوردو. هردن ده دالی یوخاریا قووزانیب آتیلان کیمی اولوب، یولدان چیخیردی. نئچه ایللر اؤنجه گلدیـیینده یادینا گلنی بو قدر ماشیندا آتیلیب دۆشموردو. گؤزونون قیرناسیلا یان صندله باخیب، آروادینین نیققیلدیسینی اؤزونه آلدیرمادی.

     آرواد کال سس­ایله: نه خبریندی، بیر آز یاواش دا! هارداییق؟ کیشی دیل اوجو من سورعتله گئتمیرم، یول چولا-جۆگگه دیر دئییب، یئتیشدیـک­لرینی بیلدیردی. آینادان دالییا باخیب، اوشاق­لارین هره­سی بیر طرفه باشلاری آخمیش­دی، گؤرۆننی یوخودا اولمالی­دیلار. آروادین سسی کسیلدیکده کیشی­نین گؤزلری آخدی. گئجه­نی باشا­باش سۆرموشدو، چالیشیردی دایانمادان اؤزونو کنده چاتدیرا. تبریزین کؤهنه یول بوردان کئچیردی. دئییردیلر بو یولو روسلار، آذربایجانی آلدیغی زامانلار قوشون­لارینی داشیما اوچون وورموشلار.

       کئچمیش­ گۆنلر سِێرالانێردی گؤزۆنون اؤنونده. داها کیرپیک­لرینی آچیق ساخلیـیانمیردی. ماشینی قیراغا وئریب، دایاندیریب آشاغیـیا یئندی. آیاق­لاری یاتانسامیشدی، اللرینی یوموروقلویوب اؤزۆنه یاخینلادیب، یاواش یاواش قوللاریلا بیرلیکده سینه­سین ده آچیب هاوانی درین آلدی. تمیز هاوا ائله اونو خوشلاندیردی کی یوخو گؤزلریندن بیردن قاچدی. سرین هاوا اۆزۆنۆ نارێن سیلله­لیردی. دۆنن آخشام باشی، یوللانان یئرده اود یاغیردی. ایندی بیر آز اۆشۆیۆردۆ. الی جیبینه گئدیب ایسته­دی بیر جیغالا آلیشدیرا، بیر داها قایتاردی یئرینه. بیر ده یا نسیب، یا قیسمت، شافاق آتمامیش­دان ائله بیر یئرده، بئله بیر هاوانی تاپا بیله یا یوخ. کنده 1 کیلومتر قالمیردی، کند داغین اته­یینده سس­سیز بیر سۆکوتا گیرمیشدی دئیه­سن، ایت­لرین هۆرۆمه­یـیندن خبر یوخو دیر. یادینا گلن کندده سحر نامازینی  اویانماغا، ائله اؤز-اؤزلرینه اویاناردیلار. بیری اویاندیق­دا اذان چکیب، باشقالارینی دا یوخودان اویاداردیلار. آزانی بولاق باشیندا دئیـردیلر. دست­ناماز آلماق اوچون جاوانلار بولاق باشینا گلیب، سحری یوخولاری قاچسین دئیه ده بیر، یئری­میش اولارمیش­لار، قوجالار ایسه ائوده آفتافایلا دست­ناماز آلاردیلار. بو گۆنلری خاطیرلاتسین دئیه یولا چیخماغی، شافاق آتمامیش­دان کنده یئتیشمه­یه  ساغلامیش­دیر.

    دؤنۆب بیر داها ماشینینا باخدی، آرواد اوشاغینی یاتمیش گؤردو. اونلار دا بو هاوا ایلا آلیشسین دئیه، قاپینی آچیب، اونلاری اویاتدی. "نه اولوب یئتیش_­­دیک" اوشاق­لار سوروشدولار. هه بالا یئتیش­میشیک، دورون کند گؤرۆشۆر، کنده گیرمه­میش دورون بیر سس­سیزلی­ دویون، هاوالانین. اوشاق­لار تئز اولون، بیر آز ماشیندان یئنین، آیاق­لارینیزین کوشو آچیلسێن. بیر آز قیلیق ائله­یـین. اوشاق­لار یئره یئندیک­ده؛ بابا بورا هارادی، هئچ نه یوخدور، کند هاردا، اودو ها داغین دؤشونه باخین اوردا. اوشاق­لار دئییلن یئری قارانلیق اولدوغو اوچون گؤره بیلمیردیلر، آنجاق ایکی اوچ یئردن ایشیق گلیردی. اوشاق­لار تئز اؤزلرینه بۆرۆشۆب گیردیلر ماشینا، آرواد دا قوددولدویا قوددولدویا ماشینا گیردی. گؤر هارا گتیریب بیزی دئیه­رک ماشینا مینیب قاپیسینی برک چیرپدی.

             کیشی آروادا ترسه باخاراق، اؤزۆنۆ یامانلادی. یوردومدان آیریلدیغیم یئرده قیچیم سیناردی. 10 ایلدن سونرا گلمیشیک یوردوموزا، یئتیشمه­میش خانیمینین بورنونو ساللاق­لێغێنا باخ. کیشی بیر آز دایانیب سونرا میندی. یول چوخ قالمامیش دی، آنجاق یول اورتادا بورولوب سونرا  کندین دوز گؤبه­یی بولاق باشێنا یئتیشیردی. بورولدوق­دا کندین قوخوسو بورنونا دَیدی. یاخین­لاشدیق­جا اۆره­یی دؤیونتۆیه باشلادی، هر زامان بئله­یدی. ایندی ائله بیر داها چوخ ایدی. کندین بیرینجی ائویندن ایکی ایت ماشیێنا یۆگۆرۆب، اوشاق­لار سێندێلر. "قورخمایین اوشاقلار" کیشی دئدی. ایتین هاپبێلدێسێنا ائودن بیر کیشی چیخیب ماشینا باخدی، تانیش دئییلدی. اۆز یوخارێیا گئدیک­ده ائولرین هامێسێ خارابا نظره گلیردی. سای سالدیق­دا ائولرینی چوخونو خارابا گؤردو. باشیندان آغری قووزاندی. بیر آز ایره­لی­له­دیک ده بولاغین باشینا یئتیردی. بولاغین باشێندا کیمسه یوخ ایدی. "اولمویا هامی یوخویا قالیب"­ اؤز ایله دۆشۆندۆ. ماشینی بولاغا یاخێن ساخلێـیێب یئره یئندی. یادێنا گلن بوردا گؤل اولمالێ­دێ. گؤلدن خبر یوخ ایدی. بولاغا گئدیب، سویون آزالدیغینی گؤردۆکده توتومسادی. اوووجونو سویا دولدوروب اۆزۆنه چیرپیب. بیر آز اوتوردو. آروادی پئنجره­نی یئندیریب، هارا گئده­جه­ییک، گل گئده­ک. گۆلۆمسۆیه­رک گلیرم دئدی.

           گلیب ماشنینین قاپیسین آچێب خانیم یئتیش­میشیک یئنین یئره دئدی. آرواد گؤزلرینی اووشدوراراق. به بورا هارادی، قرار دئییلدی میه گئدک عمین گیله. عمیم گیل ائله بودوها بوردادی. دئمک خارابالیق یئرده یاشێیرلار. خارابا ددن خاراباسی دیر یئنه گۆلۆمسه­دی.  

دوستاق

   سئویملی سعید بی متین پورا   

 شاراق، قاپی­لار اؤرتولورلر. سون سس بو قاپی­نین سسی اولاجاق، ایکی اوچ آیاق سسی. صندل یئریندن اوینادی، جوت تپیک، بیر سویوش، ایکی دورتمه. بیز بیلیریک سن نه­لر گؤروب­سن، کیملری­ایله ایلگی­لی­سن.هاردان پول آلیرسان. بیز ایستیریک سن اؤزون یازاسان.  

    یازمالی­سان، سن هر نه­یی یازمالیسان. سئوینجی یازمالیسان، سئوگی­نی یازمالیسان، سئونلری یازمالیسان. دایان آ بالا اؤزومده یازسین. یادداشیین­دا یازسین.  

   نئچه کاغاذ میزین اوستونه توللانیر، بیر خودکاردا اوستونه آتیلیر. سن یازمالیسان. آیدان اولدوزدان، یاردان یولداشدان، نئجه یاشاماغیوی یازمالی­سان. 

   قلم اله آلیندیق­دا، گؤزلریندن گونلره یول آچیر. هاردان باشلامالی­سان. اوشاق­لیق­دا سوروشان­دا نه اولاجاق­سان تکجه بئینینه گلمه­ین سؤز دیل، وطن وورغونو اولماق ایدیر. بلکه وکیل اولماغی دوشونه بیلردی، آنجاق اؤز وکیلیم اولماغی دوشونه بیلمزدی. 

      «قاپی یومروغا دؤشنیب، آچین قاپی­نی، الی سیلاحلی آدام­لار اوزلرینی توتوب­لار، دوواردان ایکی­سی آشاغی­یا آتیلیب، تئز کوچه قاپی­سی­نی ایچریدن آچیرلار. دام دووار مأمورلا دولور، یازیق آرواد یوخو پالتاری اینین­ده، چیراغین کلیدین آختاریر، یوخ یاندیرمامالی­دیر. اؤزونو اؤرتمه­یی دوشونور، آنجاق ارینی قاچیردمالی­دیر. هاردان قاچیردسین، بیلمیر. بو کیشی­ ده کی یوخودان اویانمیر. نئجه یاتیب بو سسه! 

      ائولنن گؤندن بو گونو گؤزلویوردولر آنجاق بئله­سینی یوخ. "نئیله­مک بو دا بیزیم پاییمیز­دیر دونیادان" آرواد اؤز-اؤزونه دوشونوردو. الی سیلاحلی آدام­لار حیه­تی آتلی­ییب، یئتیشمیش­دیلر. آرواد مله­فه­نی اؤزونه بورویوب، بیر بوجاق­دا دیزلرینی قوجاق­لاییب اولاناجاق­لاری گؤزلویوردو. اوره­­یی دؤیونمه­یه باشلامیش ­دیر. بیردن قاپی یئریندن قوپوپ یئره دوشدو. آروادین سسی توتولدو.  قاپی­نین سسینه، اری اویاندی. آرواد نه اولوب دئدیکده، الی سیلاحلی آداملار، سیلاحلارینی سسه ساری چئویردیلر. 

    چیراق­لار یاندی، کیشی آروادینی گؤردوکده قورخدو. اوجا سسینن باغیردی شرفسیز­لر هر نه­یین یولو وار. قونداق­لار کیشی­نین باشینا یئندی، اؤز-گؤز قانا بویاندی، سس یئنه کسیلمه­دی. "اینسان اولان بئلینه خنجر باغلاماز" کیشی دئدی. قونداق­لار چکیلدی قورشونلار آچیلدی. آرواد اوجا سسله اوخشاماغا باشلادی . سسینه یوخودان اویاندی. چیراغی یاندیردیق­دا هئچ کیمی گؤره بیلمه­دی. قان ترین ایچینده­یدی. اری دوستاغا گئدندن بری، بو یوخولار گئجه­لرینین پایی­دیر. قیرمیزی حب­لر ده  بونو دایاندیرا بیلمه­میش­دیر.»  

-         بونلاری دوشوندوک­ده قاپالی گؤزلریندن دونیایا یول آچدی.  

     «آروادی بویلودور. اوجاق­لارینی یاندیرانی گؤزلویورلر . آدینی نه قویدوغونو دوشونورلر. کئچن ایل بو دؤرد بوجاق­لی قاپالی یئره گلمه­دن اؤنجه یولونو گؤزلویوردولر. نئیله­مک؛ آنا دیلینه سئوگی­سی اولانلارین پایلاری بوندان آرتیق اولا بیلمز. گؤره­سن آروادی ایندی نئجه حالدا دیر، ائله بو گونلر اوچ­لشمه­لیدیلر. کئچیجی ائوینه گلندن بری، کئچیجی ائوین قوروقچوسو چوخ گؤزلوردو اوردان چیخماغا اوندان ایذن آلالار، او دا دئیه سالیب چیخیم، سونرا گله دئیه مصلحت گؤرمه­دیم. اؤزو چوخ سئور اؤزونو شیرین سالا آنجاق اونا ایذن وئریلمز. آروادی اونسوز دوغمالی­دیر. بیر هفته اولار اونا گؤروش­ ده وئرمه­ییب­لر. گؤره­سن نئجه اولدو. اؤزونو آروادینین یانین­دا گؤرور. اللریندن توتور " قورخما یانین­دایام". آروادینی عمل اوتاغینا آپاریرلار. نئچه دیقه­دن سونرا چیغیرتی گلیر، گؤزلری دولور. بیر نفر اویالدیر، دور مولاقاتین وار» 

     یازیر: 

 منیم آدیم آذربایجان­دیر، آدیم هیجان­دیر. ایکی دورتمه یئنه باشین­دا اویناییر. بو چئرت  وپئرت­لر نه­دیر. سن چکیبسن، بو رسیم­لر نه­دی. واراقلارا باخیر. آی­اولدوز یاغیر.

تئهرانداکی محرملیک ده تئهرانلیلار

   هر زامان کئچمیشدن الیمیزه گلیب چاتان دبلرین ایلی  گلدیکده اوشاقلیغیمیزدان قالان خاطیره لر، بیزی اولدوغوموز یئرده او گونلری کئچیرتمه‌یه ماراقلاندیریر. ایل بایرامی، عاشورا تاسوعا، چیلله گئجه سی، قوربان بایرامی.. باشقا عزیز گونلر گلدیکده بؤیودویوموز یئرده کئچیرتمه‌ییمیزین، باشقا دادی اولور. هره‌ سینین اؤزونه عایید دادی وار. ائله اونا گؤره ده چوخ زامانلار بو گونلری اؤز یئریمیزده کئچیرتمه ییمیزی اولدوغو قدر الدن قاچیرتمیریق. الدن قاچدیقدا حسرتله گونلری کئچیرتمه لی اولورسان. چالیشیرسان اولدوغو قدر اونا اوخشار بیر دورومدا اولاسان.  

   بو ایل محرملیک ده 4 گون دال با دالا تعطیل اولمادیغینا باخمایاراق، ایشیمیز اولدوغوموز اوچون تئهراندا قالمالی اولدوق. کئچن ایللرده محرملیگین اول‌لرینی تئهراندا اولدوغوموزا گؤره، هانسی یئرلرده  اؤز یئرلریمیزه تای محرملیگین کئچیریله‌جه‌یینی بیلدیگیم اوچون، هارا گئده‌جه‌ییمی یاخشی بیلیردیم.    

  تئهراندا اولوب یاشانان محرم دب‌لرینه بیر آچیق‌لاما وئرمه‌لی‌یم:

تئهراندا ایکی جوره دسته لر وار:   

1- بؤلگه لردن(شهر، کند...) گلنلرین دسته لری(هئیئت لری)؛ بو دسته لرین سایلاری باشقالاریندان چوخدور.  

 2- تئهراندا محله دسته‌لری کی بونلارا قاتیلانلار آز اولورلار. محله هیئت‌لری، محله‌ده اولان‌لارین تئز-تئز یئر ده‌ییشدیک‌لری اوچون یئرینه اوتورمور. تکجه قدیم محله‌لرده یارانان هئیئت‌لر قالیرلار. اونلاردا دا باشقا محله‌لره کؤچن‌لر او گونلر قاییدیرلار. 

   بؤلگه لردن گلنلر، بؤلگه لرینده کئچیریلن محرملیگه تای محرملیگی بوردا کئچیرتمک ایسته ییرلر. ائله اونا گؤره ده اوردا اوخونان نوحه لر، اوخشامالار، رجزلری بوردا یئرینه یئتیریرلر. اولا بیلسین کی تام اؤز یئرلرینه تای کئچیرنمه سینلر، آنجاق یاخینلیق لاری چوخ اولور. تئهراندا هر یئردن چوخ آذربایجانلی‌لارین هیئت لری واردیر. دئمک اولار یوزه دوقسان تورکلره عایید دیرلر، البت باشقا یئرلره عایید ده دسته لر وار آنجاق سایلاری آذربایجانلیلارا گؤره چوخ آزدیلار. 

    تورکلرین ده آراسیندا، اردبیل، ساراب، میانا، شبستر، سراسکند، تیکان تپه، زنجان، اراک، همدان، رزنلیلرین هیئت لری چوخدور.  ائله کی بونلارین هر کندینه عایید بعضن ایکی اوچ مسجید اولور. مسجیدلرین، حوسئینیه لرین یئرلری، او بؤلگه لردن گلنلرین چوخ سایی دا بیر منطقه ده یئرلشدیکلری یئرلریندن آسیلی دیر. آنجاق زامان سوره سینده ائولرینی دَییشیرلر. اوشاق لار آتا- آنالارینین ماراقلارینی منیمسه یه بیلسه لر، هیئت لره گلیرلر، منیمسه مه دیکده هر نه یی دَییشیرلر.  

   باشقا یئرلردن سوره لی آخینلارین اولماسینا گؤره، بؤلگه لره عایید دبلری منیمسه ینلر ده آرادان گئتمیر. بیز تئهران دولانیب نوحه اوخویان دسته لری آختاردیقدا، هر یاریم ساعات بیر دسته ایله اولوب، یوللانیب باشقا بیر محلله ده بیر باشقا دسته یه قوشولوردوق، بو دسته لرده نه آختاریردیق بللی ایدی، آنجاق نییه تئز یئریمیزی دَییشیردیک بلکه دئمک اولمویا.  

   ایکی-اوچ گون محرملیگی تئهراندا دولاندیقدا تئهرانی یاخشی گؤرمک اولوردو. بوتون دسته لرده تورکو اوخونماغینا باخمایاراق، گنج و اوشاقلار بیر-بیرلریله فارسی دانیشیردیلار. ندنی‌نی بیلمک اولموردو! اولوردو کی بیز اونلاری دانیشدیردیقدا بیزی ایله تورکو دانیشسین‌لار، آنجاق بیر-بیرلر ایله فارسی دانیشیردیلار. آدام نظرینه گلیر تئهران بیر ده‌ییرمان داشی نا بنزه ییر، بوغدالار اویودولدوکده هامیسی بیر-بیرینه تای اولور. هر زامان دا اویوتمه یه بوغدا گلیر.   

   آنجاق بیر سیرا دا دسته لر وار ایدی کی محلله لرده بیر بؤیوک علم لری گؤتوروب یوللانیردیلار، او شئی کی یوخ ایدی، نوحه اوخوماغی ایدی. بلکه ده وارایدی من گؤرموردوم. بو دسته لرده اولانلارین سایلاری آز اولوردو، آنجاق هامیسی گنج اولوردولار. قولاق آسدیقلاری نوحه لر ایسه پاپ موسیقی یه بنزر نوحه لر ایدی. ائله بو دسته لرده ده چوخلاری تورک اوشاقلار ایدی. آنجاق تورکلوکلرینی منیمسه‌دن بیر اؤزل‌لیک گؤرونموردو! 

بایرام نئجه اولا بیلردی اولمادی

اوزون سوره دوغولان تورپاقدان اوزاق قالماق، بایرام تکین آیین-شایین واقت الده ائدیلدیکده هر نه زامان بویو ائله یه بیلمه دیین ایشلر، گؤره بیلمه دیین یئر-بوجاق وار ایستیرسن بئله زاماندا یئرینه یئتیرسن. آیاق قویولان زاماندان ساعت حیزلا فیرلانیر، گؤزووو آچیب یومورسان واقت بیتیر و سنین گؤرونمه لی ایشلرین گؤرولمه میش قالیر و سن یئنه بیر درین حسرتله، باشقا آیین-شایین واقتی گؤزله ییرسن. واقتیوی نئجه یؤنه تمه یی هله ده وار یؤنلده بیلمیرسن. یئنه ده، بایرام بایرام گیبی کئچدی ایسته دییم گیبی کئچمه دی. بایرام بایرام گئچسه ده من ایسته دیییم کیمی اولمادی.